ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 4، تیر 1401 ، شماره پی در پی 74

بررسی ویژگیهای سبکی منشآت وحید قزوینی

صفحه (49 - 64)
وحید رزاقی ، حمیدرضا فرضی (نویسنده مسئول)، رستم امانی
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1400

چکیده

زمینه و هدف : میرزا محمدطاهر وحید قزوینی از شاعران و نویسندگان قرن یازدهم هجری، آثار زیادی در نظم و نثر از خود به یادگار گذاشته است. «منشآت» یکی از آثار منثور اوست. با توجه به جایگاه منشیان در دربار حاکمان، میتوان گفت «منشآت» از منابع مهم مطالعاتی دربار‌ه تاریخ، فرهنگ و تمدن ایرانی محسوب میشوند و نظر به اینکه «منشآت» وحید قزوینی تا به حال چاپ نشده است، ضرورت تحقیق درباره آن احساس میشود. هدف از این پژوهش معرفی منشآت وحید قزوینی و بررسی ویژگیهای سبکی آن است.

روش مطالعه: روش پژوهش توصیفی ‌ـ تحلیلی است.

یافته ها: منشآت وحید قزوینی ازلحاظ محتوایی دارای اهمیت تاریخی بسیار در ارتباط با حکومت صفویان میباشد. ساختار نامه ها متشکل است از دیباچه که معمولاً عبارت‌پردازانه و مسجّع است. منشآت وحید قزوینی از دیدگاه زبانی بسبب توجه نویسنده به آراستگی ظاهری کلام، بسیار حائز اهمیت است؛ از لحاظ لغوی، کثرت لغات و ترکیبات عربی، ترکیبهای فارسی، کاربرد برخی لغات ترکی، کاربرد مترادفات متعدد، کثرت جمعهای مکسّر و کاربرد لغات در معنا و ساختار خاصّ، جالب توجّه است. از لحاظ نحوی، تقدیم فعل، فاصله افتادن بین دو جزء فعل مرکب، آوردن فعل تابع‌پذیر با مصدر مرخّم، کاربرد فعل وصفی بصورت مکرّر، آوردن مضارع اخباری و مضارع التزامی بدون «می» و «ب»، بکارگیری حروف اضافه در معنای قدیمی آنها، آوردن «را» در معانی مختلف و برخی ویژگیهای نحوی دیگر در منشآت بچشم میخورد. و ازلحاظ آوایی انواع سجع، انواع جناس، موازنه و ترصیع، اعنات قرینه، عکس، واج آرایی، تتابع اضافات و... برای آراستگی ظاهری و آهنگین کردن زبان، مورد استفاده قرار گرفته اند.

نتیجه گیری: سبک نوشتاری منشآت وحید قزوینی، ادامه سنّت منشیان و دبیران درباری است که به شیوه کاملاً فنّی و مصنوع نوشته شده و گرایش به سادگی در آن دیده نمیشود. هدف نویسنده فقط بیان معنا نیست بلکه هنرنمایی شاعرانه و خودنمایی در فنّی و دشوارنویسی در نثر او بروز دارد؛ باوجوداین، هنوز برخی کهنگیهای زبانی که مربوط به نثرهای مرسل است در متن کتاب بچشم میخورد.

کلمات کلیدی
وحید قزوینی , منشآت , سبک‌شناسی

• از زبان‌شناسی به ادبیات، صفوی، کوروش (1383)، تهران: سورۀ مهر.
• تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح‌الله (1378)، تهران: فردوس.
• تاریخچه منشآت در ادب فارسی، مهدی‌زاده، مهدی (1378) کیهان فرهنگی، شمارۀ 154، صص 67-64.
• توصیف در قصاید وحید قزوینی، صدرایی، رقیه (1391) زیبایی‌شناسی ادبی، شمارۀ 13، صص 95-77.
• دانشنامه زبان و ادب فارسی، سعادت، اسماعیل (1395) تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص 677-637.
• درآمدی بر سبک‌شناسی در ادبیات، عبادیان، محمود (1372) تهران: آوای نور.
• زبان و ساختار غزلیات وحید قزوینی، صدرایی، رقیه (1395) پژوهشهای نقد ادبی و سبک‌شناسی، شمارۀ 26، صص 105-85.
• سبک‌شناسی مثنوی خلوت راز وحید قزوینی و نوآوریهای ادبی او، راستگوفر، سیدمحمد و سام خانیانی، معصومه (1390)، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، شمارۀ 12، صص 73-53.
• سبک‌شناسی؛ نظریه ها، رویکردها و روشها (1391) فتوحی، محمود، تهران: سخن.
• سیری در دیوان و سبک قصاید وحید قزوینی، صدرایی، رقیه (1389) پژوهشنامه فرهنگ و ادب، (10) 6، صص 133-113.
• فن نثر در ادب فارسی، خطیبی، حسین (1375) تهران: زوّار.
• فهرست کتابهای چاپی فارسی، مشار، خان بابا (1342) تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
• فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، منزوی، احمد (1365)، اسلام آباد.
• قصص الخاقانی، شاملو، ولی قلی‌خان (1374) به تصحیح سیدحسن سادات ناصری، جلد 2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• کلیات سبک‌شناسی، شمیسا، سیروس (1372) تهران: فردوس.
• لغت‌نامه، دهخدا، علی‌اکبر (1373)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• منشآت، وحید قزوینی، میرزا محمدطاهر، تهران: نسخه خطی مجلس شورای ملّی به شماره 2260، صفحات متعدّد.